Μυθολογία-Προϊστορία
Η ιστορία της Τήνου: Μυθολογία και Προϊστορία
Αρχή σοφίας, ονομάτων επίσκεψις: η Τήνος σύμφωνα με τους αρχαίους ιστορικούς έλαβε το όνομα του πρώτου οικιστή της, του Τήνου, αρχηγού Ιώνων αποίκων από την Καρία της Μικράς Ασίας που εγκαταστάθηκαν πρώτοι στο νησί. Στην αρχαία γραμματεία, το νησί συναντάται επιπλέον και με αρκετά προσωνύμια: από τον Αριστοφάνη αναφέρεται ως «Σκορδοφόρος» για τα εκλεκτά της σκόρδα, ενώ ο Αριστοτέλης την αποκαλεί «Υδρούσα» λόγω των άφθονων (τότε) πηγών και νερών της. Μεταγενέστερες πηγές αναφέρουν επίσης και το προσωνύμιο «Οφιούσα» ή «Φιδούσα», κατά μία εκδοχή λόγω του πλήθος των φιδιών που ενδημούσαν στην Τήνο, αν και σύµφωνα µε νεώτερους µελετητές, η λέξη ετυμολογείται μάλλον από τις «φίδες», το τοπικό είδος κέδρου (πλέον το βρίσκουμε µόνο στην περιοχή του Πανόρµου), που ως γερή και ανθεκτική δομική ξυλεία, κατείχε ξεχωριστή θέση στη ζωή των Τηνιακών για αιώνες. Σήµερα, η Τήνος καλείται και με το προσωνύμιο «νησί του Αιόλου» για τους γνωστούς σε κατοίκους και επισκέπτες δυνατούς βοριάδες της.
Στο μυθολογικό σύμπαν των αρχαίων Ελλήνων, οι λίγες αναφορές στο νησί της Τήνου, είχαν ως φόντο το ψηλότερο βουνό του νησιού, τον Τσικνιά, του οποίου η ανεμοδαρμένη κορφή (725µ.) δεσπόζει στην βορειοανατολική ακτή του νησιού και είναι ορατή μίλια μακριά στους θαλάσσιους δρόμους του κεντρικού Αιγαίου. Εκεί, σύμφωνα με τον μύθο που μεταφέρει ο Απολλόδωρος, ο Ηρακλής κυνήγησε και σκότωσε τα δυο παιδιά του Βοριά, τους φτερωτούς δίδυμους Ζήτη και Κάλαϊν, επειδή τον είχαν προσβάλει, και μετά τους έθαψε στην κορυφή του βουνού. Όταν δε το έµαθε ο πατέρας τους ο Βοριάς, εξέφρασε τον θρήνο και τον θυμό του αφήνοντας τους ανέµους ελεύθερους να µανιάζουν στο βουνό µέχρι και σήµερα. Αρκετές είναι οι αρχαίες πηγές που αναφέρουν ότι στο βουνό λατρευόταν ο θεός Αίολος ή Βοριάς και οι πιστοί είχαν ιδρύσει εκεί ιερό και οικισµό, γεγονός στο οποίο συνηγορεί και η πληθώρα λατρευτικών ευρημάτων στην περιοχή. Θεωρείται άλλωστε πιθανή η ετυμολογία του ονόματος του βουνού από την τσίκνα (κνίσα) των θυσιών ζώων προς τιµήν του θεού! Ο Τσικνιάς εμφανίζεται όμως και στα ομηρικά έπη, καθώς στην Οδύσσεια περιγράφεται πως ο περίφημος ήρωας Αίας ο Λοκρός, κατά την επιστροφή του από την Τροία, ναυάγησε στον Τσικνιά όπου και σκοτώθηκε από τον Ποσειδώνα λόγω της αλαζονείας του. Και οι δύο μυθολογικές αφηγήσεις είχαν στόχο -αν μη τι άλλο- να θυμίζουν στους ναυτικούς της εποχής τους ισχυρούς ανέμους και την επικινδυνότητα του περάσματος του Τσικνιά…
Τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην Τήνο που τεκμηριώνονται από την αρχαιολογική έρευνα, ανάγονται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (ή Πρωτοκυκλαδική, 3000-2300 π.Χ.) και έχουν εντοπιστεί στο νοτιότερο ακρωτήρι του νησιού, στον μυτερό λόφο Βρέκαστρο, λίγα χιλιόμετρα ανατολικά της σημερινής Χώρας. Η κατοίκηση του παραθαλάσσιου αυτού λόφου φαίνεται ότι συνεχίστηκε και στη Μέση Εποχή του Χαλκού (2300-1600 π.Χ.), οπότε και ο οικισμός οχυρώθηκε καλύτερα με ισχυρό τείχος, τμήματα του οποίου είναι ακόμη ορατά κάτω από τις υπάρχουσες ξερολιθιές. Για τους επόμενους αιώνες όμως, τα υπολείμματα της ανθρώπινης παρουσίας στο νησί παραμένουν λίγα και χωρίς γεωγραφική πύκνωση. Το μόνο αξιόλογο εύρημα από την λεγόμενη Ανακτορική (Μυκηναϊκή) Περίοδο (1400-1190 π.Χ.) αφορά έναν μικρό θολωτό τάφο, ο οποίος ανακαλύφθηκε το 1979 σε μια περιοχή βόρεια του χωριού Πύργος, κοντά στο μοναστήρι της Κυρά Ξένης. Την κατάρρευση των ανακτορικών κέντρων του Μυκηναϊκού πολιτισμού ακολούθησε περίοδος αναταραχής, οι λεγόμενοι Σκοτεινοί Αιώνες (1100-900 π.Χ.).
Η αναρχία και οι ναυτικές επιδρομές στον Αιγιακό χώρο, οδήγησαν τότε στην πρώτη (από τις πολλές που θα ακολουθήσουν στους επόμενους αιώνες) μετακίνηση των οικισμών από τις παράλιες θέσεις προς την ενδοχώρα του νησιού, σε τοποθεσίες φυσικά οχυρωμένες και με δυνατότητα οπτικού ελέγχου της θάλασσας. Στην Τήνο – όπως εύκολα μπορεί να συμπεράνει κάθε επισκέπτης- τη σημαντικότερη φυσικά οχυρή θέση αποτελεί ο γρανιτένιος βράχος (520μ.) που δεσπόζει με την παρουσία του στο κέντρο του νησιού και είναι σήμερα γνωστός ως Ξώμπουργο. Τα ερείπια του πελώριου κυκλώπειου τείχους που είναι ακόμη ορατά στις νοτιοδυτικές παρυφές του βράχου -κάτω από αλλεπάλληλα στρώματα μεταγενέστερων οχυρώσεων- ανάγονται στην επισφαλή αυτή περίοδο της αρχαίας ιστορίας, όπως και τα ερείπια οικημάτων και νεκροταφείου χτισμένων σε ασφαλή θέση που αναγνωρίζονται και στο χωριό Καρδιανή, κοντά στο σημερινό εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου.
