Μια σελίδα στη… Μπλε Πολυκατοικία
Ένα αφιέρωμα/εκδήλωση πραγματοποιήθηκε, προ ημερών, για το συμπλήρωμα 80 ετών από την κατασκευή της περίφημης μπλε πολυκατοικίας στα Εξάρχεια, η οποία δεν είναι πλέον μπλε… ωστόσο, ίσως οι Αθηναίοι έχουν τη χαρά να τη δουν σύντομα, βαμμένη ξανά στο αρχικό της χρώμα. Οι ξεναγήσεις στα διαμερίσματα της πολυκατοικίας έδωσαν τη θέση τους σε συζητήσεις με αρχιτέκτονες, δημοσιογράφους, συγγραφείς και ενοίκους στο γνωστό Floral που βρίσκεται στο ισόγειο της πολυκατοικίας. Πάνω στα τραπέζια, στις καρέκλες αλλά και ανοιγμένα, στα χέρια των ανθρώπων, υπήρχαν περιοδικά για αρχιτεκτονική και design, ενώ σε τετράδια και σημειωματάρια μερικοί από τους παρευρισκομένους κρατούσαν μανιωδώς σημειώσεις. Ο μπροστινός πάγκος, «κράχτης» του βιβλιοπωλείου που βρίσκεται στο βάθος του café, ήταν επίσης γεμάτος με σχετικά βιβλία και ανάμεσα τους υπήρχε ένα βιβλίο αφιερωμένο αποκλειστικά στη μπλε πολυκατοικία. Συγγραφέας του βιβλίου αυτού, η Μάρω Καρδαμίτση Αδάμη, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ, υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη και ανιψιά του Κούλη Παναγιωτάκου, αρχιτέκτονα και πρωτοπόρου του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα, βάσει των σχεδίων του οποίου οικοδομήθηκε η μπλε πολυκατοικία. Ανοίξαμε ανυπόμονα μια τυχαία σελίδα και πέσαμε πάνω στην πάνω φωτογραφία.
Όπως διαβάσαμε στη διπλανή σελίδα, το σχέδιο αυτό έγινε για το διαγωνισμό για την Παναγία της Τήνου, λίγα χρόνια μετά την αποφοίτηση του Παναγιωτάκου από το Πολυτεχνείο (1923), σε συνεργασία με τον Νίκο Μητσάκη. Μαζί μελέτησαν τη διαμόρφωση της εκκλησίας της Ευαγγελίστριας καθώς και του περιβάλλοντα χώρου. Η μελέτη τους κέρδισε βραβείο σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με κριτές τους Πικιώνη, Κριεζή και Ορλάνδο (1931), ενώ ακολούθησαν μάλιστα επαινετικά σχόλια σε έγκυρα γαλλικά και γερμανικά αρχιτεκτονικά περιοδικά. Τελικά, η μελέτη αυτή ουδέποτε υλοποιήθηκε, ωστόσο θεωρήθηκε από τις πρώτες προσπάθειες για μια σύγχρονη εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.Το τυχαίο αυτό άνοιγμα της σελίδας ήταν αρκετό ώστε να φέρει στην επιφάνεια το γεγονός ότι πολλοί από μας που έχουμε επισκεφθεί ουκ ολίγες φορές την Παναγία της Τήνου, αγνοούμε παντελώς ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το οικοδόμημα της εκκλησίας.
Είναι, λοιπόν, άγνωστο για πολλούς αρχικά το γεγονός ότι στη θέση του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας προϋπήρχε βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος κατά την παράδοση πυρπολήθηκε σε πειρατική επιδρομή των Σαρακηνών και ότι ακόμα και στην αρχαιότητα, στην ίδια ακριβώς θέση, υπήρχε αρχαίος ναός αφιερωμένος στον Διόνυσο. Με ένα νοερό ταξίδι στο χρόνο ανακαλύπτουμε πως, ακόμα και πριν από την εύρεση της εικόνας της Παναγίας με θαυματουργικό τρόπο το 1823 όταν και στάλθηκε το σημαντικότερο ίσως, ιερό μήνυμα του Ελληνορθόδοξου Χριστιανισμού αλλά και τον επακόλουθο συσχετισμό της με την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης και την οικοδόμηση του Ιερού Ναού, η θέση του οικοδομήματος είχε ήδη «σημαδευτεί» ως χώρος συνυφασμένος με το λατρευτικό αίσθημα.
Η εκκλησία της Ευαγγελίστριας υπήρξε το πρώτο δημόσιο αρχιτεκτονικό έργο της ελεύθερης Ελλάδας. Η ανέγερση ξεκίνησε το 1823 και τελειοποιήθηκε χάρη στην εθελοντική εργασία των Τηνιακών και τις χρηματικές συνεισφορές πιστών από όλη την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Επικεφαλής της οικοδόμησης ήταν ο Ευστράτιος Εμμανουήλ Καλονάρης, Τήνιος εγκατεστημένος στη Σμύρνη, ο οποίος σχεδίασε το ναό και διηύθυνε τις εργασίες. Παραμένοντας πιστός στα αρχιτεκτονικά πρότυπα του νησιού και διανθίζοντας τα με καινοτομίες από τη δυτική αλλά και τη μικρασιατική παράδοση, δημιούργησε ένα μοναδικό οικοδόμημα, σχεδιασμένο με κυρίαρχο μέλημα να δέχεται προσκυνητές. Το 1880, ολοκληρώθηκε το σύνολο των εργασιών. Για την κατασκευή απαιτούνταν μεγάλες ποσότητες μαρμάρου, οι οποίες κατέφθαναν τόσο από τον Πάνορμο όσο και από τη γειτονική Δήλο. Τα μάρμαρα αυτά λάξευσαν καλλιτέχνες της Έξω Μεριάς, γνωστοί έως και σήμερα για την απαράμιλλη τεχν(η)ική τους, δίνοντας μάλιστα τον καλύτερό εαυτό τους.
Μπορεί τα ψηφιδωτά από μαύρα και λευκά βότσαλα στους εξωτερικούς χώρους και τα αμέτρητα τάματα στο εσωτερικό του ναού να είναι και εκείνα που εντυπώνονται περισσότερο στη μνήμη του επισκέπτη-προσκυνητή, αλλά ομορφιά ενέχει πάντα και η ίδια η ανακάλυψη, μέσα από το πρίσμα-παράγοντα του τυχαίου, εκείνου που νόμιζες πως ήδη, πολύ καλά γνώριζες.
Μαρίνα Αθηναίου
Πηγή: Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, Η μπλε πολυκατοικία, Libro Α.Ε, 2006
Γεώργιος Ι. Δώριζας, Η Νεα Τήνος (Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών), Αθηναι 1981
